Umowa kupna działki ogrodowej to w praktyce umowa przeniesienia praw do działki. Pierwszą stroną jest dotychczasowy użytkownik, a drugą nabywca. Dokument musi zostać podpisany w obecności notariusza, który potwierdzi tożsamość stron. Umowa powinna zostać przygotowana w 3 egzemplarzach - po jednym dla każdej ze stron oraz jeden dla Analizując zakup nieruchomości na zasadzie cesji, należy zacząć od wyjaśnienia kluczowych pojęć. Cesja jest to konstrukcja prawna, która umożliwia przeniesienie wierzytelności z umowy na inną osobę. W przypadku cesji umowy deweloperskiej, która jest umową wzajemną, przekazywane są zarówno prawa, jak i obowiązki Dokumenty do pobrania: Umowa nieodpłatnego przeniesienia prawa do działki – < druk >. Wniosek o zatwierdzenie nieodpłatnego przeniesienia prawa do działki – < druk >. Deklaracja członkowska PZD (nabywcy prawa do działki) – < druk >. Ankieta RODO (nabywcy prawa do działki) – < druk >. Umowa przeniesienia praw do działki: w formacie pdf:umowa_przeniesienia_praw.pdf; w formacie docx (Microsoft Word): umowa przeniesienia praw.docx; Wniosek o zatwierdzenie umowy przeniesienia prawa do działki: w formacie pdf: wniosek-o-zatwierdzenie-przeniesienia-prawa-do-dzialki.pdf; w formacie docx (Microsoft Word):wniosek_o_zatwierdzenie Przedmiotem niniejszej umowy jest przeniesienie praw i obowiązków wynikających z prawa do działki zgodnie z art. 41 ustawy, a także określenie warunków zapłaty i wysokość wynagrodzenia za znajdujące się na Jeżeli umowa wymaga uzyskania pozwolenia od dewelopera na przeniesienie praw z umowy na inną osobę, nie będziemy mogli dokonać transakcji, a co za tym idzie - nie będziemy mogli liczyć na zyski. Gdy umowa deweloperska milczy na temat cesji, cesja prawa z umowy deweloperskiej nie jest możliwa bez zgody dewelopera. Warto mieć na uwadze 1. Umowa ta może być skomplikowana i czasochłonna do sporządzenia, szczególnie jeśli obie strony mają różne interesy lub potrzeby dotyczące transakcji. 2. Jeśli warunki umowy nie są spełnione, obie strony mogą mieć trudności ze skuteczną egzekucją swoich praw wynikajacych z umowy przedwstepnej darowizny nieruchomości. 3. 1. Przedmiotem niniejszej umowy jest przeniesienie praw i obowiązków wynikających z prawa do działki zgodnie z art. 41 ustawy, a także określenie warunków zapłaty i wysokość wynagrodzenia za znajdujące się na działce nasadzenia, urządzenia i obiekty. 2. Niniejsza umowa określa również prawa i obowiązki, które Zbywca przenosi na Z chwilą zatwierdzenia przeniesienia prawa do działki, Nabywca wstępuje w prawa i obowiązki Zbywcy w zakresie ustanowionego tytułu prawnego do działki, zastępując Zbywcę jako strona umowy dzierżawy działkowej wiążącej go z Polskim Co do zasady rozwiązanie umowy dzierżawy w przypadku dzierżawy gruntu rolnego można wypowiedzieć z rocznym wyprzedzeniem na koniec roku dzierżawnego, zgodnie z treścią art. Ust. Ustawy działkowiec może wytoczyć powództwo o uznanie wypowiedzenia umowy za bezskuteczne albo o przywrócenie prawa do działki na poprzednich warunkach w brnHj. Umowa przedwstępna sprzedaży nieruchomości jest formą zobowiązania do zawarcia w przyszłości innej, konkretnie oznaczonej umowy. W rzeczywistości może dotyczyć wielu różnych przedmiotów, w tym także nieruchomości. Trzeba jednak pamiętać o tym, aby taka umowa została sporządzona w odpowiedniej formie i zawierała w sobie konkretne elementy – od tego zależy ważność i skuteczność danego przedwstępna sprzedaży nieruchomości jest zobowiązaniem do zawarcia innej umowy w oznaczonym czasie. Jest to kontrakt, na mocy którego w przyszłości ma dojść do zaciągnięcia innego zobowiązania, określanego mianem umowy przyrzeczonej. Celem zawarcia umowy przedwstępnej jest stworzenie stanu pewności, że określona, projektowana przez strony umowa, zostanie zawarta. Umowa przedwstępna w rzeczywistości może poprzedzać każdy rodzaj umowy, w praktyce najczęściej pojawia się ona jednak przy sprzedaży nieruchomości. Zasadniczym celem takiego zobowiązania jest niejako zabezpieczenie przedmiotu umowy przed wykupem przez inną osobę – przyszły kupujący rezerwuje sobie w ten sposób prawo do nabycia nieruchomości w oznaczonym czasie. Zgodnie z treścią art. 389 Kodeksu cywilnego, przez umowę przedwstępną powinniśmy rozumieć zobowiązanie, przez które jedna ze stron lub obie zobowiązują się do zawarcia oznaczonej umowy. Jeżeli termin, w ciągu którego ma być zawarta umowa przyrzeczona, nie został oznaczony, powinna ona być zawarta w odpowiednim terminie wyznaczonym przez stronę uprawnioną do żądania zawarcia umowy przyrzeczonej. Jeżeli obie strony są uprawnione do żądania zawarcia umowy przyrzeczonej i każda z nich wyznaczyła inny termin, strony wiąże termin wyznaczony przez stronę, która wcześniej złożyła stosowne oświadczenie. Jeżeli w ciągu roku od dnia zawarcia umowy przedwstępnej nie został wyznaczony termin do zawarcia umowy przyrzeczonej, nie można żądać jej przedwstępna sprzedaży nieruchomości jest konstrukcją o wąskim zakresie zastosowania. Nie jest to umowa samodzielna, stanowiąc jedynie instrument prowadzący do zawarcia umowy przyrzeczonej. Umowa przedwstępna nie ma własnej charakterystyki, a właściwość i ocena konkretnych umów przedwstępnych zależy od tego, do jakiego typu umowy przyrzeczonej zawarcia umowy przedwstępnej sprzedaży nieruchomościPodstawowym skutkiem zawarcia jakiejkolwiek umowy przedwstępnej jest zobowiązanie się stron do zawarcia w przyszłości innej umowy, zgodnie z ustalonymi warunkami. Jak zauważył Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 20 lipca 2020 r. (sygn. akt I CSK 131/19), w praktyce obrotu umowa przedwstępna sprzedaży nieruchomości oraz umowa zobowiązująca pozbawiona skutku rzeczowego pełnią często podobne funkcje, w związku z czym ich odróżnienie może nastręczać trudności. Skutki wywierane przez obie umowy są jednak zasadniczo odmienne. Umowa przedwstępna zobowiązuje do zawarcia umowy przyrzeczonej, którą najczęściej jest umowa zobowiązująco-rozporządzająca lub umowa celu spełnienia świadczenia strony muszą złożyć oświadczenia woli, ewentualnie dokonać innych jeszcze czynności niezbędnych do zawarcia ważnej umowy przyrzeczonej. Jeżeli umowa przedwstępna spełnia wymagania ważności umowy przyrzeczonej, w szczególności co do formy, możliwe jest dochodzenie jej zawarcia. Z żądaniem takim może wystąpić jedna lub obie strony, w zależności od tego, czy umowa przedwstępna zobowiązuje tylko jedną stronę, czy – co w praktyce jest sytuacją częstszą – dwie strony. Wydany na tej podstawie prawomocny wyrok zastępuje oświadczenie woli, a w praktyce przyjmuje się, że zastępuje umowę że umowa przedwstępna sprzedaży nieruchomości nie jest umową zobowiązującą do przeniesienia własności i tym samym nie może wywierać skutku w postaci przeniesienia prawa własności z chwilą jej zawarcia. W wykonaniu umowy przedwstępnej strony muszą zawrzeć dalszą umowę, tym razem umowę zobowiązująco-rozporządzającą, przenoszącą własność albo też umowę tylko zobowiązującą do przeniesienia własności. W tym ostatnim przypadku konieczne będzie ponadto zawarcie dalszej umowy przenoszącej własność w wykonaniu umowy umowy przedwstępnej sprzedaży nieruchomościUmowa przedwstępna sprzedaży mieszkania, działki lub garażu nie musi przybierać formy aktu notarialnego – w przeciwieństwie oczywiście do umowy przyrzeczonej, która obowiązkowo musi zostać podpisana przed notariuszem. Ustawodawca dopuszcza, aby umowa tego rodzaju została zawarta w zwykłej formie pisemnej, choć niesie to ze sobą określone skutki dla stron takiego zauważył Sąd Apelacyjny w Szczecinie w wyroku z dnia 2 lipca 2020 r. (sygn. akt I ACa 139/19), brak sporządzenia przedwstępnej umowy sprzedaży w formie pisemnej nie stanowił o jej nieistnieniu. Żaden przepis prawa nie wymaga szczególnej formy dla umowy przedwstępnej, nawet gdy dotyczyć ma ona przyszłej umowy sprzedaży nieruchomości. Nie zaprzecza temu ograniczenie uprawnień stron umowy w razie gdy umowa przedwstępna zawarta jest w innej formie, niż zastrzeżona dla umowy przyrzeczonej. O nieistnieniu czy nieważności umowy przedwstępnej nie może stanowić brak wskazania terminu zawarcia umowy art. 389 § 2 KC wyraźnie wskazuje, że nie jest konieczne określanie w umowie przedwstępnej takiego terminu. Niezastrzeżenie terminu ma jedynie ten skutek, że każda ze stron ma prawo żądania zawarcia umowy przyrzeczonej w terminie nie dłuższym niż rok od dnia zawarcia umowy przedwstępnej. Powyższa regulacja ma i to znaczenie, że niewyznaczenie terminu zawarcia umowy przyrzeczonej w ciągu roku od dnia zawarcia umowy przedwstępnej pozbawia jej strony prawa żądania jej wynika z powyższego dopuszczalne jest zawarcie umowy przedwstępnej sprzedaży nieruchomości także w formie ustnej, choć forma ta nie jest polecana. Jeśli dojdzie bowiem do konfliktu pomiędzy stronami, niezwykle trudno będzie wykazać jakie ustalenia zostały poczynione w ustnej umowie przedwstępnej. Najbezpieczniejszą i najtańszą opcją jest zawarcie takiego zobowiązania w formie pisemnej (forma aktu notarialnego jest oczywiście tutaj także dopuszczalna).Skutki niewykonania umowy przedwstępnej sprzedaży nieruchomościCzasami zdarza się, że strony z różnych przyczyn nie zawierają umowy przedwstępnej. Oczywiście mają do tego prawo, jednak muszą liczyć się wówczas z konkretnymi konsekwencjami prawnymi. Stosunkowo najmniejsze dolegliwości pojawią się, gdy obie strony zgodnie zdecydują się na rozwiązanie umowy przedwstępnej – co do zasady każda z nich zwraca kontrahentowi to co do tej pory świadczyła. Zupełnie inaczej będzie w sytuacji, gdy jedna ze stron nie chce wykonać swojego zobowiązania i uchyla się od podpisania umowy przyrzeczonej. Jeśli następuje to z jej winy, druga strona może żądać zapłaty stosownego odszkodowania, a nawet zawarcia umowy przyrzeczonej na drodze sądowej. Ten drugi przypadek jest jednak możliwy tylko wtedy, gdy umowa przedwstępna została zawarta w formie aktu notarialnego. Forma pisemna gwarantuje jedynie prawo do stosownego odszkodowania z tytułu braku zawarcia umówionej w przyszłości skutki powstaną jednak, gdy strona nie może zawrzeć umowy przyrzeczonej, lecz nie robi tego ze swojej winy. W praktyce takie sytuacje wiążą się najczęściej z chorobą danej osoby, nagłym zdarzeniem losowym, utratą majątku, odmową przyznania zawnioskowanego kredytu na zakup mieszkania lub działki. W tej sytuacji decydująca będzie treść danej umowy przedwstępnej – jeśli strony określą w niej, że brak winy jednej ze stron, który pociąga niemożność zawarcia umowy przyrzeczonej nie wywoła żadnych skutków, to strona odstępująca nie poniesie w zasadzie żadnych konsekwencji prawnych. Z drugiej strony, jeśli umowa w żaden sposób nie będzie odnosiła się do tego rodzaju sytuacji, strona poszkodowana odstąpieniem zachowuje pełne prawo do stosownego odszkodowania, a nawet i żądania zawarcia umowy przyrzeczonej (jeśli oczywiście umowa przedwstępna została zawarta w formie aktu notarialnego). Treść umowy przedwstępnej Umowa przedwstępna sprzedaży nieruchomości powinna zawierać w swej treści podstawowe elementy przyszłej umowy sprzedaży. Oczywiście Kodeks cywilny wskazuje tutaj niezbędne minimum, nie ma jednak przeszkód, aby strony skonstruowały znacznie szerszą umowę przedwstępną, niż wymaga tego od nich ustawodawca. Jak zauważył Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 22 maja 2019 r. (sygn. akt IV CSK 109/18), strony mogą do treści umowy przedwstępnej, poza istotnymi postanowieniami (art. 389 KC), wprowadzać w granicach określonych w art. 3531 KC postanowienia, które nie przesądzają o jej bycie ani skuteczności, ani nie odnoszą się do spełnienia świadczenia z tej umowy (zawarcie umowy przyrzeczonej), ale kształtują zachowanie stron w okresie poprzedzającym zawarcie umowy. Zastrzeganie świadczeń na poczet umowy przyrzeczonej uznaje się za dopuszczalne, przy znacznym jednak zróżnicowaniu ocen co do ich prawnego charakteru. Chociaż porozumienia te są związane z umową przedwstępną, z reguły należy je traktować jako porozumienia odrębne. Ocena skutków zawarcia takiego porozumienia w razie uchylenia się drugiej strony od zawarcia umowy przyrzeczonej zależy przede wszystkim od jego jednak powinna zawierać podstawowa umowa przedwstępna sprzedaży mieszkania, domu lub działki? Będą to:oznaczenie stron umowy – przyszłego kupującego oraz sprzedającego,określenie przedmiotu umowy – zobowiązania do zawarcia umowy sprzedaży określonej nieruchomości,opisanie terminu, w którym ma nastąpić zawarcie umowy przyrzeczonej,oznaczenie ceny sprzedaży danej nieruchomości,określenie prawa odstąpienia lub rozwiązania umowy przedwstępnej wraz z opisaniem skutków prawnych takiego zdarzenia dla stron,zadatek lub zaliczka, płatne w chwili zawarcia umowy przedwstępnej i zaliczane na poczet ceny w ramach przyszłej sprzedaży – nie jest to jednak element obligatoryjny,podpisy stron zobowiązania. FAQCzym jest umowa przedwstępna sprzedaży nieruchomości? Jest to umowa, na mocy której jej strony zobowiązują się do zawarcia innej umowy w przyszłości, tzn. umowy jakiej formie powinna być zawarta umowa przedwstępna sprzedaży nieruchomości?Umowa przedwstępna sprzedaży nieruchomości może być zawarta w każdej formie – ustnej, zwykłej pisemnej, aktu notarialnego lub z podpisami urzędowo umowa przedwstępna zobowiązuje do bezwzględnego zawarcia umowy przyrzeczonej?Nie, ponieważ obie strony umowy przyrzeczonej mogą zdecydować o rozwiązaniu takiego zobowiązania. Jeśli taką decyzję podejmie jednak tylko jedna ze stron, musi liczyć się z konsekwencjami prawnymi, głównie natury odszkodowawczej lub pod postacią przepadku zaliczki/ zadatku. Podstawa prawna:Art. 389. – [Umowa przedwstępna] – Kodeks cywilny HomePrawo i ustawyDziałki budowlane – kiedy potrzebna jest umowa przedwstępna kupna? Wyniki twojego wyszukiwania Kupno odpowiedniego miejsca, które przeznaczymy pod budowę domu, nie jest w dzisiejszych czasach łatwym zadaniem. Działki budowlane oferowane na sprzedaż są bowiem różne, a ich ceny mocno się między sobą wahają. Niełatwo jest wybrać tę najkorzystniejszą, a jednocześnie najtańszą ofertę spośród wielu innych dostępnych na rynku. Zanim jednak wpłacimy sprzedającemu pokaźną kwotę pieniędzy, warto sprawdzić wszystkie warunki panujące na działce, którą jesteśmy zainteresowani. Działki budowlane – dobre warunki Zanim przystąpimy do sfinalizowania tak istotnej dla nas transakcji, powinniśmy sprawdzić wiele kwestii związanych z możliwością budowy przyszłego domu na zakupionej działce. Działki budowlane są inwestycją, której nie sposób nie przemyśleć. W pierwszej kolejności upewniamy się zatem, kto jest właścicielem działki oraz czy osoba sprzedająca nam miejsce pod budowę domu jest do tego uprawniona. W następnym kroku zawsze sprawdzamy, czy hipoteki nie obciążyło żadne zadłużenie. Nikt z nas nie chce przecież razem z działką zyskać długów lub roszczeń o przeniesienie wartości. Wszystkie te informacje możemy pozyskać w Wydziale Ksiąg Wieczystych odpowiednim dla rejonu, na którym znajduje się działka. Jej właściciel powinien podać nam dokładny numer Księgi, pod którym zapisane są wszelkie informacje dotyczące interesującego nas obszaru. Dzięki temu zyskujemy pewność co do faktycznego stanu prawnego kupowanego przez nas gruntu. Gdy jesteśmy już spokojni o kwestie formalne, musimy zastanowić się nad określeniem własnych potrzeb i oczekiwań. Warto pokusić się o pozyskanie wyrysu i wypisu z ewidencji gruntów i budynków. Dzięki temu dokumentowi zyskamy informacje o położeniu, dokładnej powierzchni działki, przebiegu granic i przeznaczeniu. Ponadto, od osoby sprzedającej działkę możemy domagać się informacji o stanie jej uzbrojenia. To on ma uświadomić nam, czy wybudowane są odpowiednie przyłącza oraz ukazać uzyskane techniczne warunki przyłączenia. Jeśli takich nie posiada – możemy zapytać tylko i wyłącznie o istniejące możliwości podłączenia działki do sieci. Umowa przedwstępna jako gwarancja Jeśli jesteśmy już zdecydowani na kupno działki, zawarcie finalnej umowy warto poprzedzić podpisem złożonym pod umową przedwstępną. Jest ona dla nas gwarancją rezerwacji działki przez określony czas. Dzięki temu zyskujemy określony termin, który możemy wykorzystać do upewnienia się, czy działka spełni wszystkie nasze oczekiwania. Najczęściej umowę przedwstępną zawieramy, uzależniając sfinalizowanie transakcji od otrzymanych pozwoleń i zgód. Ten rodzaj umowy możemy zawrzeć w zwykłej, niepoświadczonej formie pisemnej lub u notariusza. Dzięki temu zyskujemy dodatkową gwarancję, że sprzedaż finalnie dojdzie do skutku. W razie wycofania się sprzedawcy, swoich praw do działki budowlanej będziemy dochodzić na drodze sądowej. W sytuacji, gdy musimy poczekać na wydanie, chociażby technicznych warunków przyłączenia, warto skorzystać z opcji umowy przedwstępnej. Nie kosztuje ona nas wiele, a sporo dzięki niej zyskujemy. Zabezpieczeniem tej umowy jest najczęściej jedynie zadatek, który stanowi do 20% wartości kupna działki. Tracimy go tylko wtedy, gdy zrezygnujemy z kupna działki budowlanej. Natomiast gdy rozmyśli się sprzedający, musi zwrócić nam aż dwukrotność zadatku. Umowa przedwstępna jest też dobrym rozwiązaniem, jeśli staramy się o uzyskanie kredytu, dzięki któremu sfinansujemy kupno działki. Na decyzję kredytową również musimy poczekać, a i znalezienie najkorzystniejszej oferty kredytowej również zajmuje parę dni. W wielu przypadkach to od ilości pieniędzy uzależniamy, czy i kiedy staniemy się właścicielami działki budowlanej. Kredyt hipoteczny stanowi dla wielu osób jedyną drogę do zakupu swojego miejsca na Ziemi. Środki finansowe Kredyt hipoteczny jest rozwiązaniem polecanym przez doradców finansowych głównie ze względu na swoją prostotę. Stosunkowo łatwo go otrzymać, wystarczy jedynie wykazać pozytywną zdolność kredytową. W jej ocenie bank bierze pod uwagę naszą obecną sytuację finansową, warunki zatrudnienia, szacowaną wysokość posiadanego majątku. Istotna jest dla niego również nasza przeszłość kredytowa – to, czy spłacaliśmy już jakiś kredyt i nie zalegaliśmy z terminowymi wpłatami kolejnych rat. Ze względu na fakt, że działki budowlane rzadko tracą na wartości. Zakup działki budowlanej stanowi poważną inwestycję na wiele lat. Jednocześnie, bogactwo ofert na polskim rynku gruntów sprzyja wzrostom cen za areał, co wiąże się w konsekwencji z większymi kosztami zakupu gruntu. Im bardziej atrakcyjna działka i jej położenie, tym bardziej wzrasta jej cena. Nie każdy z nas dysponuje tak dużymi kwotami pieniężnymi, by od ręki zakupić wymarzone miejsce pod budowę domu. Z oferty bankowej kredytów hipotecznych najczęściej korzystają ludzie młodzi, ale i rodziny z dziećmi. Modna obecnie tendencja do przeprowadzania się na wieś również sprzyja rozwojowi rynku gruntów. Większość osób pragnie wybudować dom w cichej i spokojnej okolicy, a to wiąże się z określonymi kosztami. Informujemy, iż w celu dostosowania serwisu do Państwa potrzeb korzystamy z informacji zapisanych za pomocą plików cookies AKCEPTUJĘ CZYTAJ WIĘCEJPrivacy & Cookies Policy Umowa z następcą może być nieodpłatna (np. darowizna) lub odpłatna (np. dożywocie). W braku odmiennej woli stron jest to umowa dożywocia (art. 88 ust. 1). Ponadto umowa z następcą może zawierać inne postanowie­ nia, w szczególności dotyczące wzajemnych świadczeń stron przed i po przeniesienia przez rolnika własności gospodarstwa rolnego na następcę (art. 84 zd. 1). Określone w art. 84 zd. 2 ustawy świadczenia dodatkowe, jak też wzajemne świadczenia, mogą być zastrzegane w umowie z następcą każ­ dego typu, czyli zarówno w umowie przedwstępnej (art. 84,91 ustawy), jak i w umowie zobowiązującej do przeniesienia własności gospodarstwa rol­ nego (art. 84), jak i umowie przenoszącej własność gospodarstwa rolnego (art. 85). Charakterystyczne jest uregulowanie ustawy zezwalające na za­ strzeganie różnych postanowień, w tym świadczeń wzajemnych w umowie 1) przedwstępnej (oraz 2) zobowiązującej i 3) rozporządzającej — w tych dwóch ostatnich przypadkach (2,3) nigdy to nie budziło wątpliwości). Mimo braku art. 84 zd. 2 (czy teżart. 88 ust. 2) świadczenia takie, w tym wzajem­ ne lub niewzajemne mogłyby być zastrzegane w umowie przedwstępnej (art. 84, 91). Wynikałoby to ze swobody umów (art. 3531, art. 58 Do­ brze zrobił ustawodawca, że przykładowo wskazał na różne postanowienia, w tym świadczenia wzajemne w umowie przedwstępnej, bowiem pozwala to uniknąć wątpliwości interpretacyjnych, które mogłyby być, gdyby tego przepisu (art. 84 zd. 2,91 ustawy) nie było. Umowa przedwstęp­ na może zawierać różne postanowienia, w tym według mnie również takie, które wywołują skutek od zaraz (ex nunc), a nie dopiero z chwilą zawarcia umowy stanowczej (przyrzeczonej), jakby to na pozór mogło się wydawać. Z takiego postawienia sprawy przez ustawodawcę w art. 84 zd. 2,91,88 ust. 2 ustawy wynika, że wszystkie schematy podziałowe czynności prawnych mają zastosowanie na tle umowy przedwstępnej (art. 84, 91). To samo według mnie wynikałoby ze swobody umów, nawet gdyby nie było art. 84 zd. 2, 88 ust. 2, 91 ustawy (art. 3531, 58 Czyli umowa przedwstępna może teoretycznie być umową, która jest czynnością zobowiązującą — roz­ porządzającą — upoważniającą, przysparzającą, odpłatną — nieodpłatną, kauzalną. Na pozór mogłoby się wydawać, że te schematy podziałowe nic mają zastosowania do umowy przedwstępnej. Tak jednak nie jest. Wyni­ ka to ze swobody umów w umowie przedwstępnej w (art. 389,390,353', 58 W pełni te różne klauzule umowne mogą być w umowie przedwstę­ pnej (art. 84, 88 ust. 2, 91 ustawy, art. 3531, 58 Stanowią one element prawny jednej umowy z następcą przedwstępnej (lub zobowiązującej albo rozporządzającej). Nie jest to zespół umów, jak mogłoby się wydawać (za­ równo na tle art. 84, 91 ustawy, jak i na tle — art. 389, 390, 3531, 58 Jest to zatem jedna umowa przedwstępna (lub zobowiązująca albo roz­ porządzająca) z różnymi świadczeniami. W umowie przedwstępnej świad­ czenia zasadnicze odnoszą się do czasu zawarcia umowy stanowczej (przy­ rzeczonej) — zawarcie umowy stanowczej (przyrzeczonej), pewne świad­ czenia, które mogą mieć równorzędny charakter lub podrzędny w stosun­ ku do umowy stanowczej, mogą być zawarte w umowie przedwstępnej. Stąd należyta staranność musi być skierowana na interpretację tych umów. Ale jest to zagadnienie ogólne występujące na tle umów cywilnoprawnych, które tu ma zastosowanie. W tej interpretacji umowy przedwstępnej (i świad­ czeń z niej wynikających) trzeba mieć na uwadze charakter prawny umo­ wy z następcą jako umowy przedwstępnej (art. 84, 91 ustawy). Pozwoli to uniknąć wielu wątpliwości interpretacyjnych. Przykładowo mogą to być czynności także upoważniające, np. rolnik udziela pełnomocnictwa ogólnego (art. 98, 99 do zarządu gospodar­ stwem rolnym następcy w okresie pracy w gospodarstwie rolnym. Może to być także pełnomocnictwo rodzajowe (do czynności określonego rodzaju) lub pełnomocnictwo do konkretnych czynności (art. 98 Do świadczeń może zobowiązać się w umowie z następcą przedwstęp­ nej (lub zobowiązującej albo rozporządzającej) rolnik lub następca (alter­ natywa zwykła). Przykładowo do oznaczonych świadczeń może zobowią­ zać się następca. Do oznaczonych świadczeń może zobowiązać się rolnik, np. do utrzymania następcy jako wynagrodzenie za pracę w gospodarstwie rolnym przez następcę przez cały okres pracy w gospodarstwie rolnym. Do utrzymania rolnika — może w umowie z następcą przedwstępnej (lub zo­ bowiązującej albo rozporządzającej) zobowiązać się następca. Środki na to może czerpać z własnych źródeł lub z dochodu z pracy w gospodarstwie rolnym. Następca pracując w gospodarstwie rolnym ma status wynikający z pracy w gospodarstwie rolnym. Nie jest on posiadaczem (samoistnym lub zależnym) gospodarstwa rolnego ani właścicielem, lecz dzierżycielem. Nic nie stoi na przeszkodzie, aby rolnik przeniósł posiadanie — samoistne lub zależne — na następcę (np. dzierżawa, art. 708 „dzierżawa” nieodpłat­ na, użytkowanie) zachowując własność gospodarstwa rolnego. Rolnik po­ winien jednak zachować ostrożność w oddawaniu gospodarstwa rolnego w posiadaniu zależne (zachowując oczywiście posiadanie samoistne gospo­ darstwa rolnego — art. 337 a zwłaszcza samoistne następcy. Następ­ ca może pracować bezpłatnie lub za wynagrodzeniem. W braku odmien­ nej umowy praca jest bezpłatna. Wszystko zależy od tego, jaki model prawny prowadzenia gospodarstwa rolnego po zawarciu umowy z następcą 1) przedwstępnej (lub 2) zobowią­ zującej albo 3) rozporządzającej — w tym ostatnim przypadku (3) jest to na ogół nieaktualne, por. jednak art. 28 ustawy) zorganizują, wybiorą rol­ nik i następca. Dużą rolę będą miały do odegrania stosunki osobiste mię­ dzy rolnikiem a następcą. Wskazana jest tu ostrożność obydwu stron. Zau­ fanie może być łatwo zachwiane. W tej charakterystyce ogólnej umowy z następcą przedwstępnej (lub zobowiązującej albo rozporządzającej) nie można wchodzić w kwestie szcze­ gółowe, można rzecz ująć tylko ogólnie, syntetycznie. Wydaje się, że na tle umowy z następcą 1) przedwstępnej (lub 2) zobo­ wiązującej albo 3) rozporządzającej — w tym ostatnim przypadku por. art. 28 ustawy) możliwa jest konstrukcja spółki cywilnej między rolnikiem a następcą (lub następcami — może bowiem być ich kilku) w prowadze­ niu gospodarstwa rolnego. W przypadku umowy przedwstępnej spółka cy­ wilna byłaby elementem tej umowy zasadniczym obok pierwszego pod­ stawowego celu, jakim jest zawarcie umowy stanowczej (przyrzeczonej); gospodarstwo rolne byłoby w okresie do przejścia prawa własności gospo­ darstwa rolnego na następcę (następców) prowadzone wspólnie przez rol­ nika i następcę. Teoretycznie mogą oni prowadzić to gospodarstwo rolne wspólnie także po zawarciu umowy przenoszącej własność gospodarstwa rolnego na następcę, ale stosowano by zasady zawieszenia prawa do części uzupełniającej emerytury lub renty na zasadach określonych w art. 28 usta­ wy. Spółka nadal mogłaby istnieć, a od wyboru wspólników zależałoby, czy zdecydują się na pełną emeryturę lub rentę czy też na składkową tylko część emerytury lub renty (por. w tej sprawie bliżej art. 28 ustawy, do którego odsyłam). Wspólnicy powinni zachować należytą ostrożność, staranność przy decydowaniu się na tę formę współpracy rolnika i następcy z uwagi na skut­ ki prawne (przede wszystkim cywilne; administracyjne, w tym podatko­ we; procesowe) zawarcia takiej umowy spółki cywilnej. Spółka cywilna w perspektywie krótkotrwałej jest nieistotna. Dowodem tego jest cel umo­ wy z następcą i ustawy emerytalnej. Spółka cywilna jest dyskusyjna w tym przypadku na tle ustawy emerytalnej. Jak widać, nie sposób nawet ogólnych zasad omówić. Po prostu musi je zastąpić swoboda umów, która zna mnóstwo różnorodnych klauzul pra­ wnych, konstrukcji prawnych. Stosunki między następcą a rolnikiem mogą być oparte o kryterium etyczne — cywilne — ekonomiczne. Ich synchro­ nizacja da pozytywne rezultaty osobiste, społeczne, ekonomiczne i prawne. Wymaga to przestrzeganie przede wszystkim zasad etyki — moralnych, które tak łatwo są nieprzestrzegane. Przełożenie etyki na prawo należy do prawnika, stron umowy. Ale etyki nie zastąpi najlepiej skodyfikowany sy­ stem prawny. Prawidłowe sformułowanie umowy z następcą przedwstęp­ nej (lub zobowiązującej albo rozporządzającej) pozwoli na przestrzeganie podstawowych zasad etycznych — moralnych. Stąd mocna rola osób spo­ rządzających tę umowę — notariuszy. Znajomość zasad etyki, prawa, eko­ nomii, w czym pomocna jest swoboda umów, pozwoli uniknąć przynajmniej niektórych ujemnych skutków prawnych. Świadczenia z dożywocia (art. 908 § 1 normalnie zastrzega się w umowie zobowiązującej do przeniesienia własności gospodarstwa rolne­ go w zamian za dożywotnie utrzymanie (art. 88 ust. 1, art. 84). W umowie przedwstępnej (art. 84,91) zastrzega się zazwyczaj zawarcie umowy stanow­ czej dożywocia. Zazwyczaj świadczenia z umowy dożywocia należą się wówczas, gdy wykonano nie tylko umowę przedwstępną do zawarcia umo­ wy dożywocia (art. 84, 91), ale także umowę zobowiązującą do przeniesie­ nia prawa własności gospodarstwa rolnego (art. 88 ust. 1 ustawy). W umowie z następcą można zastrzec różne świadczenia na rzecz rolni­ ka lub osób trzecich, np. obowiązek kształcenia dzieci rolnika, obowiązek spłat na rzecz oznaczonych osób itd. W tym ostatnim przypadku umowa w tej części jest umową na rzecz osoby trzeciej (art. 393 Do obowiązku wydania nieruchomości oraz przejścia korzyści i cięża­ rów (długów) dotyczących nieruchomości z uwagi na odpłatny charakter umowy dożywocia stosuje się według mnie przepisy o sprzedaży (art. 548 Rolnik — zbywca ponosi odpowiedzialność z tytułu wad fizycznych i prawnych nieruchomości (art. 556 i nast. Jak podkreślono uprzednio, podobnie jak przy umowie darowizny ciężary związane z rzeczą przecho­ dzą na obdarowanego (art. 548 per analogiam). W umowie darowizny nie ma odpowiedzialności za wady fizyczne i prawne darowizny (por. art. 892 Jest to bowiem umowa nieodpłatna. W skład ustawowej treści dożywocia (art. 908 § 1 art. 88 ust. 1 usta­ wy) nie wchodzi użytkowanie nieruchomości zazwyczaj gruntowej oraz służebność osobista mieszkania. Uprawnienia te (użytkowanie, służebność osobista, w tym służebność osobista mieszkania) mogą przysługiwać rolni­ kowi wtedy, gdy zastrzegł sobie je w umowie z następcą (art. 84, 85 usta­ wy). W braku zastrzeżenia umownego uprawnienia te (użytkowanie, słu­ żebność osobista) nie przysługują rolnikowi. Jest to niedopatrzenie usta­ wodawcy. Sprawa mieszkania oraz użytkowania nieruchomości (zazwyczaj gruntowej) jest podstawową sprawą dla rolnika. Prawo do mieszkania oraz użytkowanie działki na ogół było zastrzegane w dotychczasowych ustawach (1977, 1982) o różnym charakterze prawnym. Nie ma na to tu miejsca. W przepisach przechodnich ustawy w zasadzie wzmocniono w zakresie pra­ wa do mieszkania oraz działki dotychczasowe uprawnienia rolników. Nie uregulowano tego problemu w ustawie. A jest to podstawowe prawo, upraw­ nienie rolnika — mieszkanie, użytkowanie (własność) działki. Daje mu to gwarancję stabilności życiowej tak konieczną w umowie dożywocia. Zgo­ dnie z art. 28 ust 4 pkt 1 rolnik może zachować na własność nieruchomość gruntową wraz z budynkami oraz nieruchomości gruntowe o obszarze do 1 ha gruntów rolnych i leśnych. Ale takie uprawnienie musi wynikać z tre­ ści umowy z następcą (art. 84, 85, 91 ustawy). W braku takiego zastrzeże­ nia rolnik przenosi własność całego gospodarstwa rolnego (art. 84, 85 usta­ wy). Stąd rola notariusza -—- osoby sporządzającej umowę — aby wskazać rolnikowi na to prawo i należycie je zabezpieczyć także przed naciskami psychicznymi ze strony następcy. Rolnikowi wolno oczywiście — wynika to ze swobody umów — zachować słabsze prawo niż własność mieszkania (z nieruchomością gruntową) oraz własność nieruchomości gruntowej. Rol­ nik może bowiem zachować sobie przykładowo tylko służebność osobistą mieszkania i pomieszczeń gospodarczych oraz użytkowanie działki gruntu (nieruchomości gruntownej) do 1 ha. Z art. 28 ustawy wynikają także szer­ sze uprawnienia rolnika, do przepisu tego należy odesłać. W braku odmiennych postanowień (art. 88 ust. 2 ustawy, art. 908 § 1 rolnik ma tylko status domownika w zakresie uprawnień mieszkanio­ wych oraz nie ma prawa użytkowania działki gruntu (nieruchomości grun­ towej). Rolnik jako domownik jest dzierżycielem, nie jest posiadaczem mieszkania. Nie przysługuje mu zatem ochrona posesoryjna (art. 349 ani tym bardziej petytoryjna (art. 222 W tej sytuacji rolnik w każdej chwili może zostać usunięty z mieszkania i nie korzysta z ochrony poseso- ryjnej ani petytoryjnej. Przysługuje mu tylko — jak się wydaje — roszcze­ nie obligacyjne o przywrócenie statusu domownika (przywrócenie zamie­ szkania) w stosunku do następcy. Rolnik przeniósł na następcę własność i posiadanie gospodarstwa rolnego. Taki stan rzeczy wydaje się wątpliwy. Nie jest on uzasadniony w sensie etycznym i prawnym ani też społecznym. Wymaga to podjęcia odpowiednich zabiegów interpretacyjnych. Dożywot- nika można uznać za posiadacza zależnego mieszkania. Byłoby to upraw­ nienie obligacyjne wynikające z umowy dożywocia. A ponieważ do doży­ wocia stosuje się odpowiednio przepisy o prawach rzeczowych ograniczo­ nych (art. 910 § 1 nie wchodząc w dyskusje teoretyczne czy dożywo­ cie jest prawem rzeczowym ograniczonym, czy ya^w-prawem rzeczowym ograniczonym, czy zobowiązaniem realnym, należy przyjąć, że rolnik — do- żywotnik ma roszczenie rzeczowe (art. 251 w zw. z art. 222 w zw. z art. 910 czyli korzysta z ochrony prawnorzeczowej w zakresie mieszkania. Dożywotnik — rolnik miałby zatem roszczenie obligacyjne skuteczne względem następcy oraz prawnorzeczowe skuteczne erga omnes (względem wszystkich) o ochronę prawa swego do mieszkania. Przy tej koncepcji po­ nadto rolnik — dożywotnik korzystałby z ochrony posesoryjnej (art. 344 i nast. — art. 336 i nast. jako posiadacz zależny. I do tej koncepcji na­ leży się przychylić. Według mnie prawo dożywocia jest pewnego rodzaju prawem rzeczowym ograniczonym (art. 910 § 2 Sprawa wymaga in­ 48 terwencji ustawodawcy przez zastrzeżenie prawa do mieszkania i działki gruntu w postaci prawa własności, a przynajmniej służebności osobistej mie­ szkania i użytkowania działki. Dopuszczalne jest ustanowienie odrębnej własności lokali w budynkach (mieszkalnych lub gospodarczych) wchodzących w skład gospodarstwa rolnego 1 ub nie wchodzących w jego skład. Przedmiotem umowy z następcą jest gospodarstwo rolne. Czasami umowa darowizny połączona jest z inną umową odpłatną lub darmą, np. z dożywociem, sprzedażą itp. Stanowi wówczas tzw. umowę mieszaną i zachodzi kwestia, jakie przepisy należy do niej zastosować. Można ją albo rozłożyć na poszczególne elementy — M. N.: darowiznę — dożywocie — sprzedaż itd. — i do każdego z nich stosować przepisy dla niego właściwe, albo też traktować jako jednolitą umowę, do której zasto­ sowanie mają przepisy wszystkich typów w skład jej wchodzących14. 14 A. Ohanowicz, w: A. Ohanowicz, J. Górski, Zarys prawa zobowiązań, Warsza­ wa 1970, 15 Por. jw. Umowa z następca przedwstępna (lub zobowiązująca albo rozporządza­ jąca) z zastrzeżeniem innych postanowień, w szczególności świadczeń wza­ jemnych, może być umową mieszaną. Zachodzi wówczas pytanie, jakie przepisy do takiej umowy stosować. Trzeba odesłać tu do ogólnych zasad prawa cywilnego w tym zakresie. Można teoretycznie tę umowę rozłożyć na poszczególne elementy i do każdego z nich stosować przepisy dla niego właściwe — co nie wydaje się zasadne, albo też traktować jako jednolitą umowę, do której zastosowanie mają przepisy wszystkich typów w skład jej wchodzących. Możliwe jest połączenie umowy darowizny z inną umo­ wą odpłatną lub darmą, np. z dożywociem, sprzedażą Możliwa jest sytuacja odwrotna, połączenia umowy dożywocia z inną umową odpłatną lub nieodpłatną, np. z darowizną, sprzedażą. W umowie z następcą przedwstępnej (lub zobowiązującej albo rozpo­ rządzającej) mogą być różne świadczenia — umowa mieszana (dożywocie — darowizna — renta — sprzedaż — użytkowanie — służebność osobista mieszkania (por. jednak art. 908 § 2 — dzierżawa itp.). Trzeba zawsze badać, czy jest to umowa mieszana czy też zespół umów połączonych ze sobą wzajemnie. W braku odmiennej woli stron, która zawsze jest dopu­ szczalna zgodnie ze swobodą umów, jest to jedna umowa mieszana (art. 84 zd. 2 ustawy). Stosuje się tu ogólne zasady prawa cywilnego w tym zakresie. Jeśli jest to darowizna, to stosuje się zasady takie jak przy darowiźnie, chyba że przepisy ustawy z 20 XII 1990 r. stanowią inaczej. Jeśli jest to umowa dożywocia, to stosuje się przepisy o umowie dożywocia, chyba że z ustawy z 20 XII 1990 r. wynika co innego (z wyraźnych przepisów lub z ich wykładni). Kolejne zagadnienie to dopuszczalność zastrzegania w umowie z następ­ cą nieodpłatnej (np. darowizny) powyższych świadczeń („świadczeń dodat­ kowych”) na rzecz rolnika lub osób trzecich. Teoretycznie można prezen­ tować trzy stanowiska: 1) powyższe świadczenia mogą być zastrzegane w odrębnej umowie (dwie połączone umowy: z następcą, o „świadczenia dodatkowe”), 2) „świadczenia dodatkowe” mogą być zamieszczone w umowie z następcą, 3) świadczenia takie nie mogą być zamieszczone w umowie z następcą. Stanowisko pierwsze nie budzi wątpliwości, takie dwie zespolone nawet w jednym dokumencie umowy są dopuszczalne. Uznawali to nawet zwolennicy tezy trzeciej. Uzasadnienia normatywnego nie ma na pewno stanowisko trzecie, opiera się ono w istocie na założeniu, że zastrzeżenie „świadczeń dodatkowych” jest sprzeczne z zasadą nieod­ płatności umowy z następcą. Jak to uzasadniono uprzednio, umowa z na­ stępcą ze „świadczeniami dodatkowymi”, jest czynnością nieodpłatną. Uza­ sadnienie normatywne ma stanowisko drugie. Jego argumentacja pozosta- je w ścisłym związku z charakterem prawnym umowy z następcą. Kto jest zwolennikiem tezy, że umowa z następcą jest umową darowizny, ten ma sprawę bardzo prostą. Wszak dopuszczalna jest darowizna z poleceniem (art. 893 Z polecenia nie wpływa wierzytelność dla osoby uprawnionej. Do­ puszczalna jest tzw. darowizna obciążliwa, wynika to ze swobody umów; w umowie takiej darczyńca nakłada na obdarowanego obowiązek określo­ nego świadczenia na rzecz darczyńcy lub osoby trzeciej. Podmioty te mają wierzytelność o spełnienie świadczenia. Kto natomiast twierdzi, źe umo­ wa z następcą nieodpłatna nie jest umową darowizny, lecz odrębną umo­ wą cywilnoprawną, ten poprzez analogię z przepisów o darowiźnie (pole­ ceniu, darowiźnie obciążliwej), jako że są to umowy rodzajowe zbliżone, może uzasadnić dopuszczalność „świadczeń dodatkowych”. Za nimi prze­ mawia także zasada swobody umów (art. 58 Wynika z niej, że w nie­ odpłatnych umowach zobowiązująco-rozporządzających (umowa darowi­ zny, z następcą) dopuszczalne są „świadczenia dodatkowe”. Wprost to wynika obecnie z art. 84 zd. 2 ustawy. Nadto za ich przyjęciem przema­ wiają względy etyczne. Emerytury (renty) często nie zaspokajają usprawie­ dliwionych potrzeb rolnika. Fakt, że rolnik może wnieść powództwo ali­ mentacyjne przeciwko następcy16, nie wyłącza dopuszczalności „świadczeń dodatkowych” w umowie z następcą. Tradycyjnie w umowach, w których dochodzi do zmiany pokoleń w rolnictwie (dożywocie, darowizna, umowy nienazwane — działy za życia), dopuszczalne są „świadczenia dodatkowe”. Czemu inaczej postępować w umowie z następcą, która należy do tego typu umów. Z kolei zastrzeżenie „świadczeń dodatkowych” nie sprzeciwia się założeniom ustawy emerytalno-rentowej. Poza tym jest wyraźny przepis, który zezwala na ich zastrzeganie (art. 84 zd. 2). Nie ma obecnie ograni­ czeń do świadczeń „alimentacyjnych” w umowie z następcą. Świadczenia stron mogą być dowolne (art. 84 zd. 2). Ustawa z 1990 r. nie przewiduje ograniczeń wysokości świadczenia. Jest zatem bezdyskusyjne, że dopu­ szczalne są np. świadczenia dodatkowe w postaci opału, środków żywno­ ściowych. Nie sprzeciwia się to zasadzie nieodpłatności umowy z następ­ cą. Świadczenia te nie muszą mieć charakteru alimentacyjnego. Można przez analogię stosować do nich art. 913 § 1 i zamienić świadczenia w naturze na odpowiednią rentę, ale muszą być spełnione przesłanki wy­ mienionego przepisu. Nadto: „świadczenia dodatkowe” a także wzajem­ ne dopuszczalne są w umowie z następcą. Od woli stron zależy, czy zawar­ ta umowa ma charakter nieodpłatny (np. darowizny) czy odpłatny (np. do­ żywocia). „Świadczenia dodatkowe”, a także świadczenia wzajemne są do­ zwolone bez ograniczeń (art. 84 zd. 2 ustawy). 16 Uchw. SNz 8 I 1982 r. III CZP 58/81, OSNCP 1982, 17 2 ustawyz1990r. był art. 21ustawyz 1982 M. Niedośpiał,„Świadczenia dodatkowe”..., s. 26 in. Jeżeli rolnik przeniósł własność gospodarstwa rolnego na następcę przed nabyciem prawa do emerytury lub renty, a w umowie z następcą albo w umowie zawartej w celu wykonania tej umowy nie postanowiono ina­ czej, może on także żądać od następcy, w zakresie określonym w art. 88 ust. 1 — to jest w zakresie uzasadnionym potrzebami rolnika i członków jego rodziny oraz warunkami majątkowymi i osobistymi następcy, z uwzględnie­ niem jego nakładu pracy w gospodarstwie rolnym i korzyści uzyskanych od rolnika przed objęciem gospodarstwa — świadczeń pieniężnych w wy­ sokości nie przekraczającej połowy emerytury podstawowej miesięcznie do czasu nabycia prawa do emerytury lub renty (art. 88 ust. 2 ustawy). Omówie­ nie tego przepisu wymagałoby odrębnego opracowania17. Umowa sprzedaży jest dopuszczalna, ale trzeba mieć na uwadze dewa­ luację pieniądza. Jeśli pieniądz nie zostanie skapitalizowany, np. w dobrach materialnych, np. dom, to traci na wartości. Dlatego rolnik musi rozważyć, czy dokonać umowy sprzedaży czy dożywocia; umowa dożywocia daje wprawdzie niskie, ale stałe dochody, zaś sprzedaż może dać wysoki jedno­ razowy dochód, który wkrótce m